Door Brechtje Zwaneveld
‘Wat zou jij aan een Egyptenaar willen vragen?’ De in 2010 afgestudeerde regisseur Joost van Hezik stelde deze vraag aan Utrechtse jongeren die een maand later zijn voorstelling Smells like Tahrir spirit zouden gaan bezoeken. ‘Hoe voelt de revolutie? Heb je wel eens iemand dood zien gaan?’ wilden de Utrechtse jongeren weten. Met deze vragen op zak vertrok Van Hezik naar Egypte. Daar kreeg hij aangrijpende ooggetuige-verslagen van de Arabische lente te horen. Want bijna alle jongeren hadden wel eens iemand dood zien gaan. ‘Zijn jullie vrij? Of denken jullie alleen maar dat je vrij bent?’, wilden de Egyptische jongeren vervolgens weten van hun Nederlandse leeftijdgenoten.
Eenmaal terug in Nederland zette Bart van Lisdonk de teksten van zowel de Nederlandse als de Egyptische jongeren op muziek. Met dit nieuwe en uiterst actuele libretto van vraag en antwoord ging Van Heezik aan de slag met zeven geselecteerde jongeren van Theatergroep Dox. Donderdag 24 november spelen zij de eerste voorstelling van Smells like Tahrir spirit voor het publiek van Nederlandse jongeren die de teksten mede schreven.
Vlak voor aanvang van één van de laatste repetities, vertelt Hidde Aans-Verkade (17) hoe het is om in deze opera te spelen: ‘Het is heftig. Je moet waarheden vertellen en geen fantasieverhalen. Ik heb nog nooit iemand dood zien gaan, ik kan me niet eens de helft voorstellen van wat de Egyptenaren hebben meegemaakt. Wie ben ik om zulke persoonlijke verhalen te vertellen?’ Om zijn jonge spelers houvast te bieden, laat Van Hezik ze de gruwelijke teksten zo feitelijk mogelijk uitspreken. In deze opera worden geen aria’s gezongen, vertelt Annemarie Westerveen (23), een van de andere castleden: ‘We geven de tekst een ritme, of een bepaalde toonhoogte. Op die manier vormen we koortjes die een muzikale ondersteuning vormen voor de monologen.’ Van Hezik vult aan: ‘Muziek heeft de wonderlijke kracht om honderd keer meer uit te drukken dan alleen het gesproken woord. Ik combineer in mijn werk twee krachten: de betekenis van taal en de onbenoembare betekenis van muziek. Als dat ‘opera’ heet, hou ik van opera.’
Anthony Heidweiller , oprichter en artistiek directeur van Yo! Opera Festival heeft het niet zo op het woord ‘opera’: ‘Het is een onbruikbaar woord dat een beeld oproept, dat helemaal niet klopt. Helaas hebben veel operamakers de neiging om zich dienstbaar aan de ‘operatraditie’ op te stellen. Ze vergeten dat ze die traditie mogen gebruiken om hun eigen verhaal te vertellen. De allerbelangrijkste vraag die een operamaker zichzelf moet stellen is: Hoe kan ik met mijn klassiek geschoolde stem iets authentieks overbrengen aan de wereld van nu? Bovendien moet je flexibel omgaan met alle disciplines die er bestaan. Invloeden van nieuwe media en dansstijlen als hip hop kunnen het opera-genre alleen maar verrijken.’
Dit jaar is MonteverdISH- a hiphop breakdance opera dé grote zaalvoorstelling in de Stadsschouwburg. Maar het kloppende hart van het festival wordt gevormd door maar liefst twintig mini-opera’s van 15 minuten, gemaakt en gespeeld door jonge mensen. Stuk voor stuk gaan die mini-opera’s over helden die durven te denken zonder consequenties en de wereld willen verbeteren. Cross-overs van disciplines worden daarbij niet geschuwd. Wagner, de impact van massamedia, elektronische muziek, Shakespeare, Tim Burton, het geluid van demonstraties en sociale media – het komt allemaal langs.
Sociale media zijn volgens Heidweiller cruciaal voor de manier waarop men tegenwoordig kunst beleeft: ‘Via media als Twitter en Facebook kunnen makers bereiken dat toeschouwers al betrokken zijn bij een voorstelling voordat ze naar het festival komen. Sommige makers gaan daarin heel ver. Ze bloggen openhartig over de dilemma’s die ze tijdens het repetitieproces tegenkomen en gaan het gesprek aan met alle mensen die daarop reageren. Ik ben ervan overtuigd dat je in deze tijd moet zorgen dat toeschouwers zich eigenaar voelen van de voorstelling die ze gaan zien, zoals ze ook eigenaar zijn van dat wat er op Wikipedia en YouTube staat. De door het toekomstige publiek geschreven teksten in Smells like Tahrir spirit van Joost ven Hezik zijn uit deze gedachte voortgekomen.’
Tien jaar lang heeft YO! Opera festival gefunctioneerd als een laboratorium voor jonge operamakers die voorstellingen willen maken voor jongeren. In die tien jaar is het zaalaanbod van avondvullende jeugdopera’s gestegen. ‘Maar’, verzucht Heidweiller, ‘Het blijft een heel kleine vijver , waaruit niet genoeg te vissen valt om een festival vol avondvullende voorstellingen te programmeren.’ Dit is de laatste editie van het festival en Heidweiller droomt hardop, en zonder consequenties, als hij zegt: ‘Het is tijd dat mensen van gezelschappen als Dox, VocaalLAB en Likeminds het over nemen. Ik weet zeker dat er over een aantal jaar weer een waanzinnig spannend, interdisciplinair operafestival voor jongeren zal zijn. Dan loop ik daar rond, als oude man, en dan mag ik hopelijk in een van die fantastische producties meespelen.’

Yo! Opera Festival, 23 t/m 26/11, Huis a/ Werf, Utrecht, www.yo-opera.nl